Op zoek naar onze verloren gewaande tijd

Kan een mens ook tè efficiënt zijn? Daar lijkt het inderdaad wel op. We versturen whatsapp berichten in de auto en achter de kinderwagen, werken even snel wat mail weg als we zitten te wachten en proberen tegen beter weten in te multitasken. We hebben er met z’n allen een sport van gemaakt om alles zo snel mogelijk weg te werken en af te handelen, om daarna… Ja, wat eigenlijk daarna?!

Ooit dachten we dat we hierdoor zeeën van vrije tijd over zouden houden. En in zekere zin klopt dat ook wel. Voor de meesten resteert er inderdaad tijd naast de uren die worden besteed aan werk, zorgtaken en slaap. Alleen voelt dat vaak niet zo, omdat we inmiddels zo lekker snel en efficiënt bezig zijn dat we ook die vrije tijd doorbrengen alsof de duivel ons op de hielen zit. Bovendien vaak met het onbevredigende gevoel dat we die kostbaar opgespaarde vrije tijd misschien helemaal niet zo besteden als we eigenlijk zouden willen.

Er verschijnen dan ook steeds vaker boeken die ons aansporen om eens wat vaker niets te doen. Een paar jaar geleden las ik Stil de tijd van filosofe Joke Hermsen en meer recent In praise of wasting time van natuurkundige Alan Lightman. Het laatste is een klein en handzaam boekje uitgegeven door TED, boordevol nuttige onderzoeksresultaten. Lightman begint met een verhaal over Cambodjaanse vrouwen die dagelijks een flink eind naar de stad fietsen om daar spullen te verhandelen. Wanneer hij hen vraagt hoe lang ze daar wel niet over doen, is het stamelende antwoord: “I never thought about that”. Onduidelijk is wie er het meest ontsteld is, Lightman of de vrouwen. Hij kan het zich nauwelijks voorstellen, zo gewend als hij is om zijn tijd voortdurend te kwantificeren.

Lightman vraagt zich af wat we verloren hebben met die snelle en efficiënte levenswijze. Wanneer hij via zijn dochters kennis maakt met het fenomeen FOMO (Fear Of Missing Out) vraagt hij zich af of we niet vooral onszelf dreigen te gaan missen: stilte, bezinning, ruimte in de eigen geest, kennis van onszelf en van wat er voor ons werkelijk toe doet, maar ook ons vermogen tot creativiteit (zoals Kyung Hee Kim met haar onderzoek onder Amerikaanse kinderen aantoonde).

Lightman besluit zijn vrouw te vergezellen op een vipassana retraite. De meditaties vindt hij interessant en ontspannend, maar bovenal is hij verrast over wat er tussen de sessies door met hem gebeurt. Hij maakt dan lange wandelingen waarin hij zijn gedachten de vrije loop laat. Er komen lang vergeten herinneringen bij hem boven en hij begint na te denken over zichzelf, de mens die hij graag wil zijn en de manier waarop hij graag wil leven. Hij is kortom even uit de rat race gestapt en ervaart rust en ruimte om zich te bezinnen.

Is dat vermogen om zo nu en dan even stil te staan en te reflecteren op jezelf en het leven niet iets wezenlijk menselijks? Als we dat niet doen, weten we dan wel waar we eigenlijk zo hard naar toe (of van weg) hollen? Ja, wat willen we eigenlijk met dat leven van ons? Zoals Mary Oliver het zo prachtig verwoordt in haar gedicht The summer day:

Tell me, what is it you plan to do
With your one wild and precious life?

Of zoals Frits Koster het ooit omschreef tijdens een retraite:
“Kun je even stil zitten aan de oever van je eigen leven?”

Daar kan meditatie inderdaad bij helpen, evenals een wandeling in de natuur, het luisteren naar muziek of vanaf je bureaustoel even door het raam kijken hoe de wolken voorbij trekken. Misschien is het wel verschrikkelijk efficiënt om daar af en toe de tijd voor te nemen.