‘Traumatische stress is de ziekte van het niet werkelijk in het heden kunnen leven’ – Pierre Janet (1889)
Niet iedere psychiater heeft het in zich om een pageturner te schrijven. Bessel van der Kolk, Amerikaan van Nederlandse origine, wel. Hij deed het met The body keeps the score, vertaald als Traumasporen. Niet dat het lezen daarvan persé een aangename ervaring is, want de casuïstiek die hij beschrijft is aangrijpend. Bovendien komt zijn voornaamste boodschap luid en duidelijk over: vroegkinderlijk en ander trauma ligt aan de basis van uiteenlopende ziektebeelden en psycho-sociale problemen en komt veel vaker voor dan wordt onderkend. Zo weten we inmiddels dat meer dan de helft van de mensen die psychiatrische hulp zoeken in hun (vroege) jeugd zijn mishandeld, verlaten, verwaarloosd of verkracht of getuige zijn geweest van geweld binnen het gezin. Omdat deze mensen vaak in de loop van de tijd verschillende diagnosen krijgen, terwijl de onderliggende oorzaak in werkelijkheid trauma is, pleit Van der Kolk voor een nieuwe diagnose onder de naam Complexe Post-Traumatische Stress-Stoornis (CPTSS). De heren en dames van de DSM-V heeft hij hier niet van weten te overtuigen (of er speelden teveel andere belangen mee), maar deze lezer overtuigde hij wel.
The body keeps the score is een levenswerk. Het leunt op een jarenlange ervaring van zowel onderzoekers en behandelaars als patiënten en beschrijft hoe wetenschap en gezondheidszorg in de loop van de geschiedenis zijn omgegaan met trauma. En er wordt nauwgezet in uitgelegd welke sporen trauma op diverse niveaus achterlaat in het lichaam, hetgeen we weten dankzij nieuwe ontwikkelingen in de wetenschap. Zo is gebleken dat trauma fysiologische veranderingen tot gevolg heeft, waaronder een herkalibratie van het alarmsysteem van de hersenen, een verhoogde hormoonactiviteit en veranderingen in het systeem dat onderscheid maakt tussen relevante en irrelevante informatie.
Zoals Van der Kolk het omschrijft: “Getraumatiseerd zijn betekent dat je je leven blijft inrichten en plannen alsof het trauma nog altijd voortduurt – ongewijzigd en onveranderbaar – terwijl elke nieuwe ontmoeting of gebeurtenis wordt bezoedeld door het verleden. (…) Na een trauma wordt de wereld ervaren door een ander zenuwstelsel. Alle energie van degene die wordt getroffen, wordt nu gericht op het onderdrukken van de innerlijke chaos, ten koste van spontane deelname aan het leven. Zulke pogingen om de controle te behouden over ondraaglijke fysiologische reacties kunnen leiden tot een hele reeks lichamelijke symptomen, waaronder fibromyalgie, chronische vermoeidheid en andere auto immuunziektes.”
Wat zijn andere veel voorkomende gevolgen van trauma? De flashbacks waarbij de persoon het trauma herbeleeft behoren tot de meest ontwrichtende. Zoals Van der Kolk het verwoordt: het trauma zelf heeft een begin, een midden en een eind, maar de flashbacks overvallen het slachtoffer keer op keer opnieuw en nog jaren na dato waardoor het trauma niet werkelijk eindigt. Verder noemt Van der Kolk gevoelens van diepe schaamte over de manier waarop iemand zich tijdens de traumatische gebeurtenis heeft gedragen, slaapproblemen (deels ten gevolge van nachtmerries), dissociatie, emotionele uitbarstingen (denk aan woedeaanvallen) en problemen binnen (liefdes)relaties, zoals een gevoel van onveiligheid en een onvermogen liefde te ervaren ten gevolge van emotionele verdoving. En dan hebben we het nog niet over de last voor de omgeving van het slachtoffer en de gevolgen voor latere generaties.
Van der Kolk legt uit waarom het zo belangrijk is de behandeling niet te beperken tot praten en pillen, maar om het lichaam erbij te betrekken. Trauma is preverbaal en daardoor slechts gedeeltelijk ontvankelijk voor gesprek. Interventies en methoden die niet (alleen) verbaal zijn, zoals EMDR, Pesso therapie, Somatic Experiencing, hartritmevariabiliteit mijnapotheek24h.com (HRV), Emotional Freedom Techniques (EFT), yoga, mindfulness, neurofeedback, psychotherapie met behulp van MDMA en diverse vormen van theater zijn dan ook effectief gebleken om patiënten te helpen een gelukkiger en waardevoller leven te leiden. Van der Kolk breekt daarmee een lans voor wat lange tijd ‘alternatieve behandelingen’ zijn geweest. En terecht, want de reguliere psychologie en psychiatrie zijn te lang te eenzijdig gefocust geweest op alleen het gesprek en/of medicatie.
The body keeps the score is uiteindelijk een hoopvol boek. Het laat zien dat het de moeite loont om de sporen van trauma ook jaren na dato te herkennen en op basis van de huidige kennis en inzichten te behandelen, via geest èn lichaam.