Reikhalzend kijken we uit naar de mogelijkheid tot versoepeling van de maatregelen. Wat we dan niet allemaal weer kunnen doen! Alleen – moeten we dat allemaal ook wel willen? Naar een café of restaurant gaan, een museum of theater bezoeken, een feest geven voor vrienden en familie, zeker. Maar vliegreizen voor werk en vakantie, winkelen, spullen kopen? Hoe zwaar de pandemie de meesten van ons ook valt, het is helaas bij lange na niet de grootste crisis. De meeste klimaatwetenschappers en zelfs politici zijn het er inmiddels wel over eens: we hebben te maken met een ecologische en klimaatcrisis van enorme omvang. Hoe gaan we om met die wetenschap?
Ontkennen is in ieder geval lastig geworden, daarvoor zijn de onderzoeksresultaten te overtuigend. Dat kan aanleiding geven tot uiteenlopende emoties, zoals angst, verontwaardiging en machteloosheid. Wat helpt is om te doen wat we kunnen of kunnen opbrengen: afval scheiden, minder vlees eten, minder spullen kopen, minder vliegen (wat op dit moment een stuk gemakkelijker is), afval prikken tijdens een wandeling, het huis isoleren, een elektrische auto aanschaffen en het klimaat laten meewegen in het stemhokje. Verder gaan we zo goed en zo kwaad als het kan door met onze levens. We installeren misschien een airco, ter voorbereiding op weer een hete zomer, wellicht in de schuldbewuste wetenschap dat dat de zaken alleen nog maar erger maakt.
Vorig jaar woonde ik een lezing bij van David Loy, boeddhist, filosoof en klimaatactivist. En tot mijn schaamte bespeurde ik al luisterend weerstand bij mezelf, juist vanuit een besef van de ernst van de situatie. Het is zo beperkt, wat je als individu kunt doen. En in dat wat je wel kunt doen heb je niet altijd zin. Wie staat er nou te trappelen om het gemak in haar leven op te geven voor een verre en vage toekomst? Ook al blijkt die toekomst steeds sneller dichterbij te komen. Het is niet voor niets een vak: klimaatpsychologie.
Nynke Laverman, bekend als de Friese fadozangeres, besloot te doen wat binnen haar macht lag. Ze nam een sabbatical en verdiepte zich in de wetenschap rondom klimaatverandering en de verschillende wijzen waarop mensen zich (hebben) verhouden tot wat wij de natuur zijn gaan noemen. Een woord dat het hele probleem eigenlijk al samenvat, want maken wij zelf dan geen onderdeel uit van die natuur?
Laverman liet zich in haar zoektocht inspireren door twaalf schrijvers, denkers en kunstenaars; mensen als ecoloog en filosoof Matthijs Schouten, kunsthistorica en schrijfster Eva Rovers en hoogleraar psychiatrie en filosoof Damiaan Denys. Met echtgenoot en componist Sytse Pruiksma en videokunstenaar Douwe Dijkstra maakte ze het album Plant. De twaalf liedjes die daarop staan draagt ze op aan haar inspiratiebronnen, die ze bovendien samen met Lex Bohlmeijer interviewt voor een serie podcasts.
Het levert een brede waaier op van perspectieven en activiteiten. Waar de ene geïnterviewde de schoonheid van de natuur bezingt, geeft de ander CEO’s de opdracht om iedere dag vijf minuten met volle aandacht naar iets te kijken wat niet door mensenhanden is gemaakt. En terwijl een derde zich aansluit bij Extinction Rebellion, schrijft een vierde een boek over het belang van langetermijndenken. Indien de situatie het tegen die tijd toelaat zal Laverman vanaf oktober langs de theaterzalen trekken om de vrucht van haar zoektocht ten gehore te brengen. Maar nu al kunnen we via haar website genieten van haar liedjes en boeiende gesprekken.
Al luisterend besefte ik dat het wel degelijk mogelijk is om ons op een andere manier te verhouden tot onze leefomgeving, maar vooral ook dat dat niet alleen verlies betekent. Allereerst kunnen vigerende waarden veranderen. Denk bijvoorbeeld aan het ‘druk druk druk’ dat nog altijd een veelvoorkomende realiteit is, maar als waarde toch wat op z’n retour begint te raken. Hoe cool is het nog om rond te rennen als een rat in een tredmolen? Wanneer we een andere omgang vinden tot de wereld om ons heen, kan het leven bovendien aan rijkdom winnen in de vorm van meer verbinding en diepgang versus vluchtigheid en vervreemding.
Aandacht hebben voor wat voor jou waardevol is, je daaraan wijden, dat is mindfulness in het volle leven. Dat is leven vanuit je kernwaarden. Bereid zijn om ook te voelen wat dat misschien in de weg staat, zodat je ondanks die lastige gevoelens toch kunt doen wat mogelijk en nodig is. Mindfulness is niet alleen een naar binnen gekeerde activiteit. Het houdt ook niet in dat je alleen maar eindeloos in het hier en nu verblijft. Mindfulness kan ook een nieuw begin betekenen.