* Voor een meditatieve avond: maandag 23 april draait Deep Look om 19 uur in het Ketelhuis. Zie ook deeplook.tv en mijn laatste blog. * Vanaf maandagavond 28 mei kun je weer een mindfulnesstraining bij me volgen.
Deep Look
04/17/18Vaak hoor ik deelnemers aan de mindfulnesstraining al na de eerste sessie dingen zeggen als: “Ik fietste door het Vondelpark en hoorde ineens de vogels fluiten”. En, na afloop van de stiltedag, die meestal plaatsvindt na de zesde sessie: “Ik liep in de lunchpauze door de stad en zag een prachtige gevel die ik nog nooit eerder had gezien, terwijl ik daar al zo vaak heb gelopen”.
Dat de wereld wat verder voor je open gaat als je vertraagt en met meer aandacht kijkt, laat de film Deep Look van de dove cineast Veysi Yildirim prachtig zien. Veysi, zijn voornaam en artiestennaam, gebruikte voor zijn film een high speed camera, die maar liefst 2000 beelden per seconde kan vastleggen, in plaats van de gebruikelijke 25.
Mensen zijn het voornaamste object van zijn aandacht, zoals zijn oma op het Turkse platteland, een jonge vrouw wier blonde haren door de wind omhoog worden gestuwd en een man die zonder een spier te vertrekken blijft zitten mediteren aan de rand van een zwembad terwijl achter hem een vrouw een bommetje maakt. Het levert wonderschone beelden op: het gegroefde gelaat van de grootmoeder, de waaier van blond haar in de wind, het opspattende water.
Ik herinner me nog levendig hoe lang het leek te duren voordat ik de grond raakte toen ik ooit als kind met de fiets uitgleed op het ijs. Ook tijdens het kijken naar deze film ervoer ik weer hoezeer kloktijd en ervaren tijd uiteen kunnen lopen en hoezeer aandacht en vertraging met elkaar verbonden zijn. Maar ook hoeveel rust vertraging geeft. Na afloop was ik zo ontspannen dat het leek alsof ik net een dag had gemediteerd. Ik zag Deep Look in het Ketelhuis, waar hij hopelijk nog even draait.
Ego-emoties
03/29/18Onlangs bezocht ik het symposium ‘Het geweten als last’. Frans Schalkwijk, psychoanalyticus/psychotherapeut, maakte daar onderscheid tussen twee typen emoties, basale en zelfbewuste. Tot de eerste categorie rekent hij emoties als vreugde, verbazing, woede, verdriet, angst en afschuw. De emoties uit de tweede categorie ontstaan later, wanneer een kind bewust wordt van zichzelf. Dat gebeurt zo rond de anderhalf, twee jaar. Geleidelijk aan verandert het vooral lichamelijk voelende wezentje in een peuter die invloed kan uitoefenen op de omgeving, dingen in beweging kan zetten en toegroeit naar een uniek individu dat op een zeker moment van een afstandje naar zichzelf kan kijken. En dan kan het trots gaan ervaren wanneer iets lukt, maar ook schaamte, schuld of vernedering wanneer dat niet het geval is.
Al die emoties horen bij het menszijn. Schuld en schaamte bijvoorbeeld, hoe onaangenaam die ook voelen, hebben een belangrijke functie. Ze prikkelen ons na te denken over ons eigen gedrag en de invloed ervan op de mensen om ons heen. Dat geeft gelegenheid tot correctie en tot het vinden van een optimale balans tussen het dienen van het eigenbelang en de verbinding met anderen. Onaangename emoties vallen in het leven niet te vermijden, die zullen we moeten leren verdragen. Affecttolerantie noemen we dat ook wel.
Maar we kunnen ook een te streng geweten ontwikkelen. De kans bestaat dan dat we die emoties gaan proberen te vermijden, teneinde de lijdensdruk te verminderen. Bijvoorbeeld door perfectionisme. Immers, zolang je alles perfect doet, hoef je niet te voelen hoe het is om te falen en je daarvoor te schamen. Een onmogelijke opgave natuurlijk. Bovendien veroorzaakt perfectionisme stress, kan het een negatieve invloed hebben op je relaties (toegeven is waarschijnlijk lastig) en ontzeg je jezelf de kans om te leren van je eigen fouten.
Gezonder is om datgene wat je doet zo goed mogelijk proberen te doen, in de wetenschap een feilbaar mens te zijn dat fouten maakt en anderen niet altijd tevreden stelt. Er zijn verschillende methoden die je hierbij kunnen helpen. Eens heel bewust een fout maken, en ontdekken dat je daarna nog steeds vrienden hebt, kan heel bevrijdend zijn. Een andere is om je in te spannen voor een goede zaak, zonder teveel te focussen op (de instandhouding van) je zelfbeeld, dus zonder teveel met jezelf bezig te zijn. Een beetje zoals een baby dat doet (of de kat bovenaan deze nieuwsbrief). Die onderzoekt het eigen voetje (of de badeend) en doet dat met totale toewijding. Wat anderen daarvan zouden kunnen vinden, houdt ze niet bezig.
Als volwassen mens kunnen we daar wel wat hulp bij gebruiken, bijvoorbeeld in de vorm van mindfulness- en zelfcompassievaardigheden. Die helpen je om de aandacht te richten en deze (zonder oordeel) met zachte hand terug te leiden naar de taak die je onderhanden hebt zodra je merkt teveel bezig te zijn met zelfbeoordeling. Ook dit zal natuurlijk niet perfect gaan, maar oefening baart kunst. Bovendien is de beloning groot. Want we zijn nu eenmaal gelukkiger wanneer we ons bezig houden met iets wat buiten onszelf ligt, zeker wanneer dat iets groter is dan onszelf, dan wanneer we een te sterke gerichtheid op onszelf hebben. Wie graag meer wil lezen over het omgaan met een strenge innerlijke criticus, kan ik Onvolmaakt tevreden, Omgaan met je innerlijke criticus van Frans Schalkwijk aanbevelen.
Dankbaarheid
12/22/17Wat maakt een mens gelukkig? Dankzij psychologisch onderzoek hebben we daar inmiddels vrij goed zicht op. Geld of anderssoortig bezit, meer dan je strikt gesproken nodig hebt, en macht en status, hoe diep het ook in ons verankerd zit om daarnaar te streven, doen het ‘m uiteindelijk niet. Het zal je niet verbazen. Iets betekenen voor andere mensen, tijd doorbrengen met je geliefden, met totale toewijding taken verrichten waar je hart naar uit gaat en bewust dankbaar zijn voor wat je hebt: dat wèl.
Ernst-Jan Pfauth, uitgever van De Correspondent, beschrijft in deze (Engelstalige) TEDx Talk hoe hij na een ervaring van podiumangst de smaak te pakken kreeg om aan zichzelf te werken. En hoe hij, toen hij zich ging verdiepen in de positieve psychologie, tot het besef kwam dat hij was meegesleurd door de druk van de prestatiemaatschappij, op een queeste waar vermoedelijk geen eind aan zou komen. Met bovendien een addertje onder het gras, namelijk wat Rob Sharples, meditatieleraar in Australië, the subtle aggression of self-improvement noemt. Want lekker aan jezelf werken betekent ook dat je jezelf kennelijk niet goed genoeg vindt.
Wij mensen zijn behept met wat Rick Hanson een negativity bias noemt: onze aandacht wordt sterker getrokken door iets wat fout is, wat ontbreekt of afwijkt, dan door wat in orde is (er is geen koe zo bont of wij zien het vlekje wel). Het is niet voor niets dat werknemers zo vaak klagen dat ze wel te horen krijgen wanneer ze iets niet goed doen, maar het stil blijft wanneer alles naar wens gaat. We zijn zowel in de buitenwereld als in onszelf voortdurend bezig om dingen te verbeteren. Soms slagen we daarin, soms ook niet, en maken we het alleen maar erger. Hoe dan ook kost het vaak moeite om voor een moment te stoppen met dat streven en even te ontspannen.
Mindfulnessmeditatie biedt bij uitstek de gelegenheid om dat wel te doen. Het beoefenen van dankbaarheid legt daar nog eens een schepje bovenop: het nodigt je uit om af en toe stil te staan bij wat je hebt en waar je blij mee mag zijn. En dat is niet alleen goed voor ons persoonlijke geluk, maar ook voor een wereld die in toenemende mate te lijden heeft onder overconsumptie. Zo kan ik zelf bijvoorbeeld enorm dankbaar zijn voor mijn goed functionerende toilet, zeker als ik weer eens iets gehoord of gelezen heb over de mensonterende situaties in vluchtelingenkampen. Wij hebben wat zij ontberen, maar ervaren dat meestal als normaal en merken het niet meer op.
Hoe cultiveer je dankbaarheid? Een bewezen effectieve oefening is om dagelijks drie dingen te bedenken – en bij voorkeur ook op te schrijven – waar je dankbaar voor bent. Een andere oefening is een brief schrijven aan iemand die veel voor je betekent, en die dan aan de geadresseerde voorlezen (zie bijvoorbeeld het Dankboek van Ernst-Jan Pfauth). En er zijn talloze begeleide meditaties die je hierbij kunnen helpen, zoals die van Tony Brady, een meditatieleraar uit Dublin met een heerlijk Iers accent die te vinden is via de app Insight Timer. Misschien nóg een mooi voornemen voor het nieuwe jaar.