Op zoek naar onze verloren gewaande tijd

11/10/18

Kan een mens ook tè efficiënt zijn? Daar lijkt het inderdaad wel op. We versturen whatsapp berichten in de auto en achter de kinderwagen, werken even snel wat mail weg als we zitten te wachten en proberen tegen beter weten in te multitasken. We hebben er met z’n allen een sport van gemaakt om alles zo snel mogelijk weg te werken en af te handelen, om daarna… Ja, wat eigenlijk daarna?!

Ooit dachten we dat we hierdoor zeeën van vrije tijd over zouden houden. En in zekere zin klopt dat ook wel. Voor de meesten resteert er inderdaad tijd naast de uren die worden besteed aan werk, zorgtaken en slaap. Alleen voelt dat vaak niet zo, omdat we inmiddels zo lekker snel en efficiënt bezig zijn dat we ook die vrije tijd doorbrengen alsof de duivel ons op de hielen zit. Bovendien vaak met het onbevredigende gevoel dat we die kostbaar opgespaarde vrije tijd misschien helemaal niet zo besteden als we eigenlijk zouden willen.

Er verschijnen dan ook steeds vaker boeken die ons aansporen om eens wat vaker niets te doen. Een paar jaar geleden las ik Stil de tijd van filosofe Joke Hermsen en meer recent In praise of wasting time van natuurkundige Alan Lightman. Het laatste is een klein en handzaam boekje uitgegeven door TED, boordevol nuttige onderzoeksresultaten. Lightman begint met een verhaal over Cambodjaanse vrouwen die dagelijks een flink eind naar de stad fietsen om daar spullen te verhandelen. Wanneer hij hen vraagt hoe lang ze daar wel niet over doen, is het stamelende antwoord: “I never thought about that”. Onduidelijk is wie er het meest ontsteld is, Lightman of de vrouwen. Hij kan het zich nauwelijks voorstellen, zo gewend als hij is om zijn tijd voortdurend te kwantificeren.

Lightman vraagt zich af wat we verloren hebben met die snelle en efficiënte levenswijze. Wanneer hij via zijn dochters kennis maakt met het fenomeen FOMO (Fear Of Missing Out) vraagt hij zich af of we niet vooral onszelf dreigen te gaan missen: stilte, bezinning, ruimte in de eigen geest, kennis van onszelf en van wat er voor ons werkelijk toe doet, maar ook ons vermogen tot creativiteit (zoals Kyung Hee Kim met haar onderzoek onder Amerikaanse kinderen aantoonde).

Lightman besluit zijn vrouw te vergezellen op een vipassana retraite. De meditaties vindt hij interessant en ontspannend, maar bovenal is hij verrast over wat er tussen de sessies door met hem gebeurt. Hij maakt dan lange wandelingen waarin hij zijn gedachten de vrije loop laat. Er komen lang vergeten herinneringen bij hem boven en hij begint na te denken over zichzelf, de mens die hij graag wil zijn en de manier waarop hij graag wil leven. Hij is kortom even uit de rat race gestapt en ervaart rust en ruimte om zich te bezinnen.

Is dat vermogen om zo nu en dan even stil te staan en te reflecteren op jezelf en het leven niet iets wezenlijk menselijks? Als we dat niet doen, weten we dan wel waar we eigenlijk zo hard naar toe (of van weg) hollen? Ja, wat willen we eigenlijk met dat leven van ons? Zoals Mary Oliver het zo prachtig verwoordt in haar gedicht The summer day:

Tell me, what is it you plan to do
With your one wild and precious life?

Of zoals Frits Koster het ooit omschreef tijdens een retraite:
“Kun je even stil zitten aan de oever van je eigen leven?”

Daar kan meditatie inderdaad bij helpen, evenals een wandeling in de natuur, het luisteren naar muziek of vanaf je bureaustoel even door het raam kijken hoe de wolken voorbij trekken. Misschien is het wel verschrikkelijk efficiënt om daar af en toe de tijd voor te nemen.

Het cultiveren van kalmte en concentratie

08/21/18

Veel mensen die een mindfulnesstraining volgen doen dat omdat ze last hebben van stress. Een mindfulnesstraining is echter niet primair gericht op ontspanning, hoewel het zeker één van de voornaamste bijvangsten is. De cursus Kalmte en Concentratie, een vervolgtraining die wordt aangeboden bij het Centrum voor Mindfulness, is dat wel. In deze cursus van vier dagdelen, die ik zelf recentelijk volgde, leer je de basis van een vorm van meditatie die Shamatha wordt genoemd.

Er zijn vele vormen van meditatiebeoefening en wat de één onder meditatie verstaat, betekent voor de ander iets totaal anders. Denk bijvoorbeeld aan de meditaties van Michel de Montaigne en vergelijk die met een body scan, dan krijg je direct een beeld van de breedte van het spectrum. Binnen de boeddhistische traditie kan meer de nadruk worden gelegd op kalmte en concentratie (Shamatha) of meer op inzicht (Vipassana).

Bij de beoefening van inzicht wordt de aandacht als het ware op de voet gevolgd terwijl zij zich beweegt van object naar object. Zo kan zij het ene moment bij een slapend been zijn, het volgende bij gedachten (bijvoorbeeld: “Is dat eigenlijk wel gezond, zo’n slapend been, hoe lang zit ik hier nu al, zou ik niet even verzitten, maar dan doe ik het misschien niet goed, straks eens even vragen of dat eigenlijk wel mag, verzitten.”) en het volgende bij een geluid (zoals de bel van de tram).

Waar tijdens de mindfulnesstraining de focus geleidelijk verschuift van concentratie naar inzicht, focust de cursus Kalmte en Concentratie vier weken lang op, je raadt het al, concentratie en kalmte. Dat gebeurt door de aandacht op een beperkt gebied te richten, zoals de ademhaling in de buik. En dat leidt inderdaad tot een diepe ontspanning, zoals ik wekelijks tijdens de cursus kon ervaren en dagelijks tijdens de thuisbeoefening. Daarnaast biedt de cursus veel ruimte voor informele beoefening gericht op het creëren van meer rust in het praktische leven van alledag.

Ik vond het heerlijk om vier woensdagmiddagen lang deelnemer te mogen zijn onder de warme en zorgvuldige begeleiding van mijn collega Karin Rekvelt (die absoluut praktiseert wat ze predikt) in de zaal waar ik zelf altijd mijn trainingen geef. De cursus gaf mij een extra stimulans om nog alerter te zijn op momenten dat ik mezelf zat op te jagen, bijvoorbeeld met de aansporing: “Nog even dit…”. Gedurende de cursus begon ik dat consequenter op te merken hetgeen er meestal toe leidde dat ik iets liet vallen en het wat kalmer aan ging doen.

Ik kan deze vervolgcursus van harte aanbevelen voor iedereen die graag weer eens een poosje onder begeleiding wil mediteren, haar of zijn beoefening wil uitbreiden en verdiepen en behoefte heeft aan ontspanning en focus. Op 7 november start er weer een nieuwe cursus.

Deep Look

04/17/18

Vaak hoor ik deelnemers aan de mindfulnesstraining al na de eerste sessie dingen zeggen als: “Ik fietste door het Vondelpark en hoorde ineens de vogels fluiten”. En, na afloop van de stiltedag, die meestal plaatsvindt na de zesde sessie: “Ik liep in de lunchpauze door de stad en zag een prachtige gevel die ik nog nooit eerder had gezien, terwijl ik daar al zo vaak heb gelopen”.

Dat de wereld wat verder voor je open gaat als je vertraagt en met meer aandacht kijkt, laat de film Deep Look van de dove cineast Veysi Yildirim prachtig zien. Veysi, zijn voornaam en artiestennaam, gebruikte voor zijn film een high speed camera, die maar liefst 2000 beelden per seconde kan vastleggen, in plaats van de gebruikelijke 25.

Mensen zijn het voornaamste object van zijn aandacht, zoals zijn oma op het Turkse platteland, een jonge vrouw wier blonde haren door de wind omhoog worden gestuwd en een man die zonder een spier te vertrekken blijft zitten mediteren aan de rand van een zwembad terwijl achter hem een vrouw een bommetje maakt. Het levert wonderschone beelden op: het gegroefde gelaat van de grootmoeder, de waaier van blond haar in de wind, het opspattende water.

Ik herinner me nog levendig hoe lang het leek te duren voordat ik de grond raakte toen ik ooit als kind met de fiets uitgleed op het ijs. Ook tijdens het kijken naar deze film ervoer ik weer hoezeer kloktijd en ervaren tijd uiteen kunnen lopen en hoezeer aandacht en vertraging met elkaar verbonden zijn. Maar ook hoeveel rust vertraging geeft. Na afloop was ik zo ontspannen dat het leek alsof ik net een dag had gemediteerd. Ik zag Deep Look in het Ketelhuis, waar hij hopelijk nog even draait.