Inclusief en Exclusief

Zo’n 35 jaar geleden werkte ik op vrijwillige basis bij de Stichting Tegen Haar Wil (THW). Ik was begin 20 en studeerde nog. THW zette zich in voor vrouwen die te maken hadden gehad met seksueel grensoverschrijdend gedrag: ongewenste intimiteiten, verkrachting, incest. We boden een luisterend oor, gingen mee aangifte doen en drongen bij de Zedenpolitie aan op een betere bejegening van slachtoffers (bijvoorbeeld niet meer ontvangen worden in een ruimte met posters van half ontklede dames aan de muur).

Op een nacht werd ik gebeld door een jonge vrouw. Ze was die avond met haar vriendin naar het vrouwencafé geweest. Bij thuiskomst was een man met haar mee naar binnen geglipt en had haar gedwongen tot seksuele handelingen. Ze had die onder dreiging met een mes kokhalzend verricht. Het was mijn eerste nachtdienst, ik was geschokt en voelde me onzeker, maar vergezelde haar in de vroege ochtend toch naar het politiebureau. Toen ik haar na afloop uitgebreider sprak, vertelde ze me dat ze bang was om een afkeer te ontwikkelen van zwarte mannen. De dader was namelijk een zwarte man geweest en ze was zich ervan bewust dat zo’n ingrijpende ervaring eventueel aanwezige vooroordelen kan versterken. Als lesbische vrouw wist ze uit ervaring hoe het was om gezien te worden als ‘de ander’, afwijkend van de norm en minderwaardig.

Eventuele vooroordelen ten aanzien van de daders hielden bij THW overigens niet lang stand. Al snel werd duidelijk dat die uit alle geledingen van de maatschappij kwamen. Zo kan ik me een vrouw herinneren die me radeloos vertelde dat haar vader incest met haar had gepleegd en dat niemand haar geloofde. Hij was immers een gerespecteerde huisarts waar het hele dorp mee wegliep. Zo’n keurige en aardige man, het kon niet waar zijn.

Binnen THW waren onze eigen vooroordelen een terugkerend onderwerp van gesprek; bijvoorbeeld ten aanzien van prostituees. Een aantal collega’s nam plaats achter het raam, om ook eens te ervaren hoe dat was (verder dan dat kwam het overigens niet). Maar ook volgden we trainingen om ons bewust te worden van vooroordelen ten aanzien van mensen met een andere huidskleur. En dat was niet overbodig. Met al onze goede bedoelingen waren we niet altijd even inclusief. Onze enige Surinaamse collega bijvoorbeeld voelde zich toch een beetje een vreemde eend in de bijt. En hoe zat het met de diversiteit onder de vrouwen die ons wisten te vinden? En de mannen die ons belden nadat ze de schaamte eindelijk hadden overwonnen, voelden die zich wel zo prettig binnen dat feministische bolwerk? We hadden geen idee hoeveel mannen ons überhaupt niet belden, mannen die in die tijd nog nergens anders terecht konden.

Na een paar jaar werd de subsidie die we ontvingen voor een beperkte periode verlengd onder voorwaarde dat we de Zedenpolitie en de reguliere hulpverlening (alle maatschappelijk werkers en huisartsen in Amsterdam) zouden trainen in het signaleren en bespreekbaar maken van seksueel geweld. In deze trainingen stond een belangrijk uitgangspunt van de Stichting centraal dat altijd een leidraad is gebleven in mijn werkzame leven. Wanneer je bij ons solliciteerde werd je niet gevraagd naar opleiding en werkervaring, maar naar je eigen ervaringen met (seksueel) grensoverschrijdend gedrag. Wist je hoe het voelde om vernederd te worden of om ongewenst aangeraakt te worden met seksuele bedoelingen? Ieder van ons had andere ervaringen, en zeker en gelukkig was niet iedereen verkracht, maar de hulpverlening die we boden was gebaseerd op het luisteren vanuit een gedeelde ervaring.

Ben ik altijd in staat om me helemaal te verplaatsen in de ander? Zeker niet. Sommige ervaringen staan verder van me af dan anderen. Sinds mijn vriendinnetje en ik als dertienjarigen onterecht werden verdacht van diefstal bij de Jamin weet ik hoe vernederend en schaamtevol dat kan zijn. Maar hoe het is om als volwassen man op basis van je huidskleur keer op keer aangehouden te worden, en daar dan dus ook op te gaan anticiperen – ik ben er niet zeker van dat ik dat precies kan navoelen. Kan ik een ander altijd volledig zien, zonder onbewuste aannamen? Ongetwijfeld niet. Ik probeer het wel, me werkelijk openstellen voor de ander. Die ander te zien als een uniek wezen dat net als ik gezien wil worden, gelukkig wil zijn en vrij wil zijn van lijden. Te luisteren naar zijn of haar verhaal. Die brug te slaan. Door hoeveel demografische of andere kenmerken we ook van elkaar kunnen zijn gescheiden. De ander te zien als een mens, met gedeelde drijfveren en emoties en met een leven dat er net zoveel toe doet als dat van mij en dat van ieder ander.